Wiele osób zastanawia się, czy zaburzenia osobowości można klasyfikować jako choroby psychiczne. To pytanie jest niezwykle istotne, a odpowiedź na nie wymaga precyzyjnego spojrzenia na terminologię i oficjalne klasyfikacje medyczne. W tym artykule wyjaśnię kluczowe różnice i podobieństwa, opierając się na aktualnej wiedzy i systemach diagnostycznych, aby rozwiać wszelkie wątpliwości.
Tak, zaburzenia osobowości to zaburzenia psychiczne – wyjaśniamy kluczowe różnice
- Zaburzenia osobowości są oficjalnie klasyfikowane jako zaburzenia psychiczne w międzynarodowych systemach diagnostycznych, takich jak ICD-11 i DSM-5.
- Kluczową różnicą jest ich trwały i głęboko zakorzeniony charakter, w przeciwieństwie do epizodycznego przebiegu wielu innych chorób psychicznych (np. depresji).
- Nowa klasyfikacja ICD-11, wprowadzana w Polsce, odchodzi od sztywnych typów (np. borderline) na rzecz oceny nasilenia problemu i dominujących cech osobowości.
- Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia, a farmakoterapia pełni rolę wspomagającą w łagodzeniu objawów współwystępujących.
- W terminologii medycznej preferuje się określenie "zaburzenie psychiczne", aby unikać stygmatyzującego wydźwięku słowa "choroba".
Zaburzenie osobowości to nic innego jak głęboko zakorzeniony i nieelastyczny wzorzec myślenia, odczuwania i zachowania, który znacząco odbiega od oczekiwań kulturowych. Ten wzorzec jest utrwalony, sztywny i prowadzi do cierpienia lub upośledzenia funkcjonowania w różnych obszarach życia, takich jak relacje interpersonalne, praca czy szkoła. W mojej praktyce często widzę, jak bardzo te wzorce wpływają na codzienne życie pacjentów.
W języku potocznym terminy "choroba psychiczna" i "zaburzenie psychiczne" bywają używane zamiennie. Jednak w nomenklaturze medycznej i psychologicznej specjaliści preferują określenie "zaburzenie psychiczne". Dlaczego? Głównie po to, by zmniejszyć stygmatyzację i podkreślić, że mamy do czynienia z szerokim spektrum problemów, które nie zawsze pasują do tradycyjnego modelu "choroby" z ostrym początkiem i końcem. To podejście jest bardziej empatyczne i otwarte.
Odpowiadając na fundamentalne pytanie: tak, zaburzenia osobowości są oficjalnie klasyfikowane jako zaburzenia psychiczne. Zarówno Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), jak i Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5) jednoznacznie zaliczają je do tej kategorii. To jest kluczowa informacja, która rozwiewa wiele wątpliwości.
Trwałe wzorce a epizody czyli kluczowa różnica
Kiedy mówimy o zaburzeniach osobowości, kluczową kwestią jest ich trwały i głęboko zakorzeniony charakter. W przeciwieństwie do wielu innych zaburzeń psychicznych, które mają charakter epizodyczny (jak na przykład epizod depresyjny, który ma swój początek, przebieg i koniec), zaburzenia osobowości to stałe wzorce, które są integralną częścią funkcjonowania danej osoby. Zwykle ujawniają się one w okresie późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości i wpływają na wszystkie sfery życia, kształtując sposób, w jaki myślimy, czujemy i wchodzimy w interakcje ze światem. To sprawia, że praca terapeutyczna jest często długotrwała i wymaga dużej determinacji.
| Cecha | Zaburzenie osobowości | Epizodyczna choroba psychiczna (np. depresja) |
|---|---|---|
| Przebieg | Trwały, głęboko zakorzeniony wzorzec, obecny przez całe życie dorosłe. | Epizodyczny, z wyraźnym początkiem i końcem objawów. |
| Początek objawów | Zazwyczaj późna adolescencja lub wczesna dorosłość. | Może pojawić się w każdym wieku, często w odpowiedzi na stresory. |
| Wpływ na tożsamość | Integralna część tożsamości i sposobu funkcjonowania. | Zewnętrzna, przejściowa zmiana w funkcjonowaniu. |
Jak nowa klasyfikacja ICD-11 zmienia diagnozę w Polsce?
W Polsce stopniowo wprowadzana jest nowa klasyfikacja ICD-11, która przynosi znaczące zmiany w diagnozowaniu zaburzeń osobowości. Moim zdaniem, jest to krok w dobrą stronę, ponieważ pozwala na bardziej elastyczne i mniej stygmatyzujące podejście. Oto kluczowe aspekty tych zmian:
- Odejście od sztywnych kategorii: ICD-11 rezygnuje z tradycyjnego podziału na konkretne typy zaburzeń osobowości, takie jak borderline, narcystyczne czy unikające. Zamiast tego, skupia się na wymiarowym podejściu, które lepiej oddaje złożoność ludzkiej psychiki.
- Ocena stopnia nasilenia: Nowa klasyfikacja wprowadza ocenę stopnia nasilenia zaburzenia osobowości, od łagodnego, przez umiarkowane, aż do ciężkiego. Pozwala to na bardziej precyzyjne określenie potrzeb pacjenta i dostosowanie intensywności interwencji terapeutycznej.
- Opis dominujących cech osobowości: Diagnoza w ICD-11 obejmuje również opis dominujących cech osobowości, które są problematyczne dla pacjenta. Przykłady to negatywna afektywność (skłonność do doświadczania negatywnych emocji), anankastia (perfekcjonizm, sztywność, nadmierna kontrola) czy dyssocjalność (brak empatii, manipulacja). To podejście pozwala na bardziej spersonalizowaną diagnozę.
- Korzyści dla pacjenta: Te zmiany mają na celu przede wszystkim zmniejszenie stygmatyzacji związanej z etykietowaniem pacjentów konkretnymi typami zaburzeń. Ponadto, bardziej elastyczne podejście pozwala na lepsze dopasowanie terapii do indywidualnych potrzeb i problemów danej osoby, co zwiększa jej efektywność.
Jak wygląda leczenie zaburzeń osobowości?
Leczenie zaburzeń osobowości to proces, który wymaga zaangażowania i cierpliwości, zarówno ze strony pacjenta, jak i terapeuty. Podstawową i najbardziej efektywną metodą jest psychoterapia. To właśnie w jej ramach pacjent może pracować nad zmianą utrwalonych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, uczyć się nowych strategii radzenia sobie z emocjami i budowania zdrowszych relacji. Terapie takie jak terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) czy terapia schematów są często bardzo skuteczne.
Rola farmakoterapii w leczeniu zaburzeń osobowości jest nieco inna. Leki nie leczą samego zaburzenia osobowości, ale są stosowane w celu łagodzenia objawów współwystępujących. Jeśli pacjent doświadcza silnego lęku, depresji, wahań nastroju czy impulsywności, farmakoterapia może znacząco poprawić jego komfort życia i umożliwić bardziej efektywną pracę w psychoterapii. Jest to więc wsparcie, a nie główna metoda leczenia.
W kontekście zaburzeń osobowości, pojęcie "wyleczenia" często jest rozumiane inaczej niż w przypadku chorób somatycznych. Celem terapii nie jest "usunięcie" osobowości, ale przede wszystkim znacząca poprawa jakości życia i funkcjonowania pacjenta. Chodzi o to, by osoba nauczyła się radzić sobie z trudnościami, budować satysfakcjonujące relacje i osiągać swoje cele, nawet jeśli pewne cechy osobowości pozostaną. To jest dla mnie miara sukcesu.
Najczęstsze pytania i mity wokół zaburzeń osobowości
Czy osoba z zaburzeniem osobowości zdaje sobie sprawę ze swojego stanu?
Poziom świadomości, czyli wglądu, w swój stan jest bardzo zróżnicowany u osób z zaburzeniami osobowości. Niektórzy pacjenci mają dużą świadomość swoich trudności i cierpią z ich powodu, aktywnie poszukując pomocy. Inni mogą mieć ograniczony wgląd, przypisując problemy czynnikom zewnętrznym lub innym ludziom, co często utrudnia podjęcie terapii.
Borderline, narcyzm, unikanie – co oznaczają najczęściej diagnozowane typy?
Choć ICD-11 odchodzi od sztywnych typów, wciąż są to pojęcia powszechnie używane i pomocne w zrozumieniu pewnych wzorców. Oto krótkie charakterystyki:
- Borderline (graniczne zaburzenie osobowości): Charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną, impulsywnością, burzliwymi relacjami interpersonalnymi, lękiem przed porzuceniem i zaburzeniami tożsamości.
- Narcyzm (narcystyczne zaburzenie osobowości): Dominują w nim poczucie wyższości, potrzeba podziwu, brak empatii, skłonność do wykorzystywania innych i fantazje o nieograniczonym sukcesie.
- Unikanie (unikające zaburzenie osobowości): Objawia się skrajną nieśmiałością, lękiem przed krytyką i odrzuceniem, poczuciem nieadekwatności oraz unikaniem kontaktów społecznych, mimo pragnienia bliskości.
Czy zaburzenia osobowości są dziedziczne?
Na rozwój zaburzeń osobowości wpływa złożona kombinacja czynników. Badania wskazują, że istnieją predyspozycje genetyczne, co oznacza, że pewne cechy temperamentalne mogą być dziedziczone. Jednak kluczową rolę odgrywają również czynniki środowiskowe, takie jak wczesne doświadczenia życiowe, styl wychowania, traumy czy relacje z opiekunami. To interakcja genów i środowiska kształtuje osobowość i jej ewentualne zaburzenia.
Przeczytaj również: Czy to depresja? Rozpoznaj sygnały i zrób pierwszy krok do pomocy
Co warto zapamiętać? Kluczowe wnioski
Mam nadzieję, że ten artykuł rozwiał Twoje wątpliwości dotyczące klasyfikacji zaburzeń osobowości. Jak jasno wynika z przedstawionych informacji, są one formalnie uznawane za zaburzenia psychiczne, choć ich specyfika, zwłaszcza trwały charakter, odróżnia je od wielu innych problemów zdrowia psychicznego. Zrozumienie tych niuansów jest pierwszym krokiem do budowania świadomości i zmniejszania stygmatyzacji.
- Zaburzenia osobowości są oficjalnie klasyfikowane jako zaburzenia psychiczne w systemach ICD-11 i DSM-5.
- Kluczową cechą odróżniającą jest ich trwały i głęboko zakorzeniony charakter, w przeciwieństwie do epizodyczności innych zaburzeń.
- Nowa klasyfikacja ICD-11 odchodzi od sztywnych typów na rzecz oceny stopnia nasilenia i dominujących cech, co ma na celu lepsze dopasowanie terapii.
- Psychoterapia jest podstawową metodą leczenia, a farmakoterapia pełni rolę wspomagającą w łagodzeniu objawów współwystępujących.
Z mojego doświadczenia w pracy z ludźmi i analizowania złożonych zagadnień psychologicznych wiem, że zrozumienie niuansów jest kluczowe. Często to właśnie precyzyjna wiedza pozwala zredukować lęk i otworzyć drogę do poszukiwania odpowiedniego wsparcia. Pamiętajmy, że każdy przypadek jest indywidualny i wymaga empatii oraz profesjonalnego podejścia.
Jakie są Wasze doświadczenia lub przemyślenia na temat zaburzeń osobowości? Czy spotkaliście się z nowym podejściem ICD-11? Podzielcie się swoimi refleksjami w komentarzach poniżej.
